Pielęgnacja dostępu naczyniowego

Przetoka stanowi dla pacjenta „linię życia”. Utrzymanie jej w dobrym stanie zależy od jego aktywnej postawy. Jest wiele rzeczy, które możesz zrobić w swoim codziennym życiu, jak również w trakcie leczenia, aby przez wiele lat cieszyć się doskonałym samopoczuciem oraz uniknąć powikłań w procesie dializowania. Wszystkie te czynności są proste – wystarczy, aby stały się one elementem Twojej codziennej rutyny.

Naturalnie u każdego pacjenta mamy do czynienia z różnego rodzaju przetoką, co wiąże się z innego typu czynnościami pielęgnacyjnymi. Skonsultuj ze swoim personelem medycznym na temat rozwiązań najlepiej dopasowanych do Twoich indywidualnych potrzeb – naszym zadaniem jest udzielenie Ci wsparcia i porad we wszelkich nurtujących Cię kwestiach.

Nasze naczynia krwionośne nie zapewniają wystarczającego przepływu krwi niezbędnego do wykonania dializy. Istnieją dwa rodzaje naczyń krwionośnych: żyły i tętnice. Nasze żyły są umiejscowione bezpośrednio pod skórą i często są widoczne gołym okiem. Dość łatwo można dokonać wkłucia do nich, lecz przepływ krwi jest zbyt mały na potrzeby dializy.

W tętnicach krew płynie pod większym ciśnieniem niż w żyłach, lecz są one „ukryte” o wiele głębiej pod skórą, a w związku z tym trudniej dokonać wkłucia. Ponadto tętno w tętnicach jest bardzo silne i krew przepływa w nich pod wysokim ciśnieniem, przez co nie nadają się one do przeprowadzenia zabiegu dializy. Z tego względu potrzebne jest wytworzenie specjalnego połączenia naczyń krwionośnych zwanego przetoką.

Przetoka tworzona jest podczas krótkiego zabiegu chirurgicznego przez połączenie tętnicy z żyłą – dlatego nazywana jest „tętniczo-żylną”. Przetoki zazwyczaj umiejscowione są na przedramieniu. Nowo utworzone naczynie krwionośne łączy w sobie właściwości tętnic i żył: przepływ krwi i poziom ciśnienia krwi jest wyższy niż w żyłach i w przypadku tego naczynia krwionośnego wyczuwalne jest drganie, podobne do tego, jakie można poczuć dotykając tętnicy.

W procesie „dojrzewania” przetoki średnica naczynia krwionośnego zwiększa się, ułatwiając wprowadzenie igły, natomiast ściany przetoki stają się grubsze. Ten „proces dojrzewania” trwa zazwyczaj od dwóch do sześciu tygodni. Po okresie dojrzewania możliwe jest wykorzystanie przetoki do cewnikowania, gdyż pozwala ona na pozaustrojowy przepływ dużej ilości krwi i tym samym na przeprowadzenie skutecznej hemodializy.

Przetoka tętniczo-żylna: połączenie cech tętnicy i żyły

Określenie „tętniczo” pochodzi od tętnicy, czyli naczynia krwionośnego transportującego szybko płynącą krew, bogatą w tlen, z serca do tkanek
Określenie „żylna” pochodzi od żyły, czyli naczynia krwionośnego, które transportuje krew z tkanek z powrotem do serca w celu pobrania dalszej ilości tlenu z płuc
„Przetoka” oznacza połączenie między dwoma naczyniami krwionośnymi, które nie są normalnie połączone

Kontrola stanu przetoki

Zważywszy na fakt, że przetoka odgrywa kluczową rolę w skutecznym zabiegu dializy, naprawdę ważne jest utrzymanie jej w dobrym stanie. Przetoka wymaga codziennej kontroli! Za pomocą zmysłu wzroku, słuchu i dotyku należy sprawdzić, czy wszystko jest w porządku.

[Translate to Poland - Polish:] Man checking his fistula arm

Oglądając rękę z przetoką, należy zwrócić uwagę na wszelkie oznaki zaczerwienienia lub obrzęku.

Jednym ze sposobów na sprawdzenie funkcjonowania przetoki jest użycie słuchawek pomagających usłyszeć dźwięk zwany „szmerem”przetoki. Należy poprosić pielęgniarkę o pokazanie tej czynności.

Najprostszym sposobem kontroli jest położenie ręki na przetoce. Powinno się poczuć rytmiczne wibracje / uczucie pulsowania zwane „drżeniem”. Podczas badania dotykiem, należy zwrócić szczególną uwagę czy miejsce to nie boli ani czy nie jest cieplejsze niż zwykle.

Należy przestrzegać kilku prostych zasad minimalizujących ryzyko infekcji czy zakrzepicy, które stanowią najczęściej występujące zagrożenia dla stanu przetoki:

Umożliwiaj swobodny przepływ krwi

Należy unikać jakiegokolwiek ucisku na rękę z przetoką, ponieważ może on prowadzić do zakrzepicy, szczególnie przy niskim ciśnieniu tętniczym. Należy unikać:

Noszenia obcisłych ubrań lub przedmiotów takich jak zegarki lub bransoletki, które mogłyby spowodować ucisk przetoki.
Spania na ręce z dostępem, ponieważ może to prowadzić do przejściowego zagięcia przetoki i zmniejszenia przepływu krwi.
Mocnego zginania ręki z przetoką.
Pomiaru ciśnienia tętniczego na ręce z przetoką za pomocą ciśnieniomierza, ponieważ pompowanie rękawa wywołuje ucisk naczyń krwionośnych.
Pobierania krwi lub iniekcji, gdyż następnie konieczne jest wykonanie zabiegu hemostazy. Istnieje ponadto ryzyko, że niewykwalifikowany personel może potencjalnie doprowadzić do uszkodzenia przetoki.

Jeśli zauważysz jakikolwiek z tych niepokojących objawów: zaczerwienienie, obrzęk, bolesność, podwyższona temperatura w obrębie ręki z przetoką, niezwłocznie skontaktujsię ze swoim lekarzem lub pielęgniarką stacji dializ.

Utrzymywanie czystości

[Translate to Poland - Polish:] Man washing his arm

Aby uniknąć wszelkich możliwych migracji bakterii ze skóry do krwiobiegu, co mogłoby prowadzić do infekcji, należy zawsze pamiętać, aby:

Myć okolicę przetoki wodą i delikatnym mydłem przeznaczonymi do tego celu jedynie raz dziennie i przed każdą dializą.
Unikać kaszlenia lub kichania w kierunku przetoki.
Powstrzymywać się od drapania okolic przetoki, a szczególnie miejsca wkłucia.

Ochrona przed urazami

[Translate to Poland - Polish:] Man riding a bicycle

Unikaj czynności, które mogłyby spowodować urazy przetoki, takich jak podnoszenie ciężkich przedmiotów jak walizki lub torby podróżne. Na przykład, podczas robienia zakupów należy używać wózka zamiast koszyka i nie nosić do domu ciężkich toreb z zakupami w ręce z przetoką.
Uprawiaj sporty, które nie obciążają ręki z przetoką, np. bieganie lub jazda na rowerze.

Uważaj na ekstremalne temperatury

[Translate to Poland - Polish:] Ice and sun as symbols for extreme temperatures

Bardzo wysokie lub niskie temperatury mogą także wywierać negatywny wpływ na przetokę i prowadzić do zakrzepicy. Zaleca się, aby nie narażać się na:

Nadmierne ciepło (np. sauna lub łaźnia parowa), ponieważ wysoka temperatura powoduje rozszerzenie naczyń i spadek ciśnienia oraz zmniejszenie przepływu krwi przez przetokę. Jeśli masz ochotę na przebywanie na zewnątrz w słoneczny dzień, należy unikać przebywania w pełnym słońcu.
Nadmierne ochłodzenie. Nadmierne ochłodzenie powoduje zwężanie naczyń oraz ograniczenie przepływu krwi w kończynach, zwłaszcza w ręce z przetoką. W bardzo zimne dni należy pamiętać o zakładaniu odpowiednio ciepłych ubrań podczas wyjścia na świeże powietrze.

Centralny cewnik żylny

Centralny cewnik żylny jest specjalnym rodzajem cewnika dożylnego (rurki). Niektórzy pacjenci rozpoczynają hemodializę bez stałego dostępu naczyniowego – korzystają oni wtedy najczęściej centralnego cewnika żylnego (CVC).

Dlaczego potrzebny Ci jest centralny cewnik żylny?

Jeśli naczynia krwionośne pacjenta są uszkodzone lub bardzo delikatne, utworzenie przetoki nie jest możliwe. Ze względu na łatwość uzyskania dostępu naczyniowego, centralne cewniki żylne wykorzystywane są również do leczenia w nagłych wypadkach. Jeśli centralny cewnik żylny stanowi najlepszą opcję do przeprowadzenia hemodializy, lekarz lub chirurg wprowadza go do żyły centralnej – do żyły szyjnej (kark), żyły podobojczykowej (klatka piersiowa) lub żyły udowej (pachwina).

Centralne cewniki żylne zapewniają natychmiastowy dostęp do układu krążenia. Zaletą zastosowania centralnego cewnika żylnego z perspektywy pacjenta jest fakt, że podczas dializy możliwe jest poruszanie ramionami i rękoma oraz że nie ma potrzeby wkłuwania igły. Jednakże w perspektywie długofalowej stosowanie cewników wiąże się z powikłaniami – zwłaszcza w przypadku cewników wprowadzanych do żyły podobojczykowej – naczynie krwionośne często ulega nadmiernemu zwężeniu (stenoza). Ze stosowaniem centralnych cewników żylnych związane jest również większe ryzyko infekcji, przez co pacjenci muszą zachować ostrożność podczas codziennych czynności higienicznych lub podczas takich form aktywności jak pływanie czy kąpiel. Czasami centralny cewnik żylny utrudnia uzyskanie wysokiego poziomu przepływu krwi, co może mieć wpływ na skuteczność usuwania toksyn.

Pielęgnacja centralnego cewnika żylnego

Zazwyczaj pielęgniarki zajmują się dbaniem o stan centralnego cewnika żylnego. Podczas każdego zabiegu dializy należy oczyścić okolice wyjścia cewnika. W trakcie wykonywania tych czynności pielęgniarki muszą nosić sprzęt ochrony osobistej. Pacjent musi mieć założoną maskę za każdym razem, gdy zmieniany jest opatrunek lub podczas każdorazowego otwierania cewnika, czyli podczas podłączania i odłączania od niego aparatury. W przypadku cewników nietunelizowanych szwów nie należy usuwać do momentu wyjęcia cewnika. W przypadku cewników tunelizowanych szwy należy usunąć po przymocowaniu mufki cewnika.

Dostęp naczyniowy

Przed rozpoczęciem hemodializy konieczne jest utworzenie dostępu naczyniowego. Jest to miejsce umożliwiające pobieranie krwi z organizmu pacjenta i jej zwrot, po oczyszczeniu w procesie dializy

Higiena

Zalecenia w sprawie środków zapobiegawczych w codziennej praktyce

Życie z dializą